De tomaat. Topfavoriet onder de groenten. Geliefd bij groot en klein. Verkrijgbaar in allerlei vormen, maten en gewichten. Maar hoe kies jij nu de meest duurzame versie? Ik help je graag wat op weg.
Biologische volle grond-tomaten in het seizoen
Ik hoop dat jullie allemaal het genot kennen van een sappige, rijpe tomaat vers van het veld in hartje zomer. Een zaligheid is het! En één van de meest duurzame keuzes als het op tomaten aankomt. Hier kan niet veel meer tegenop.
Onze korte keten-boeren kennen de kneepjes van het vak en weten welke soorten ze best planten voor de grootste kans op een serieuze opbrengst. Ze overwegen o.a. ziekte-resistentie van de plant en gebruiken geen of heel weinig chemicaliën. In hun onverwarmde serres zorgen zij tijdens de zomermaanden voor een mooie oogst en gebruiken daarbij relatief weinig water. In ons land leidt het watergebruik bijna nooit tot waterproblemen. Anders is het in droge gebieden zoals Marokko of Zuid-Spanje, waar het overgrote deel van onze geïmporteerde tomaten vandaan komen. Daar is minstens een deel van het jaar sprake van waterschaarste.
Door het toepassen van agro-forestyprincipes houden onze korte keten-boeren bovendien de bodem gezond en gebruiken zij hun grond voor verschillende doeleinden. Zo vinden de kippen van De Seizoenschuur bijvoorbeeld ’s winters onderdak in de lege tomatenserre en bemesten er meteen weer de bodem tegen het volgende seizoen.
Tomaten uit een Belgische duurzame kas
Verse zomertomaten van eigen bodem kosten dus veruit de minste energie en zijn de meest logische keuze. Maar wist je dat Belgische en Nederlandse boeren met duurzame tomatenkassen ook nog lang zo slecht niet scoren?
Innovatie in de tuinbouwsector
De tuinbouwsector werkt hard aan duurzame oplossingen voor kassen. Heel wat grote kassen hebben tegenwoordig al een warmtekrachtkoppeling (WKK). Dit systeem maakt warmte, CO2 en elektriciteit. CO2 is nodig voor de fotosynthese van de plant, de warmte is nodig voor het goed doen groeien van de plant. Een deel van de elektriciteit wordt gebruikt voor verlichting, het andere deel wordt teruggeleverd aan het net. Bovendien zitten de lichten van de kas vaak ook nog eens mee in de warmtestroom, waardoor ook de warmte die zij afgeven mee gebruikt wordt. Daarnaast wordt er ook geïnoveerd met LED-verlichting, waardoor nog maar de helft stroom nodig is, en wordt er gewerkt met warmteterugwinning. Om maar te zeggen: de sector beschikt hier over heel wat know-how, er is heel wat mogelijk en de wil om te innoveren en te verduurzamen is zeker aanwezig.
Natuurlijke gewasbestrijding
Doordat de kassen hun constante temperatuur behouden, blijft het gebruik van chemicaliën in onze kassen beperkt en worden ook insecten ingezet voor een natuurlijke gewasbestrijding. Deze beestjes zijn 24/24 aan het werk. Het is hierbij de kunst om een goed evenwicht te behouden en vooral goede insecten in de kas te houden. Dit alleen al is een vak apart die de nodige kennis vereist.
In Spanje zijn de kassen meestal onverwarmd, waardoor meer natuurlijke temperatuurschommelingen voorkomen. Hierdoor moet men daar veel meer gebruik maken van chemische gewasbeschermers tegen schimmels.
Efficiënt landgebruik
Ook de opbrengst per vierkante meter ligt bij ons vele malen hoger dan in Spanje of de VS. In onze Belgische en Nederlandse verwarmde kassen kunnen onze boeren quasi het hele jaar door telen, terwijl dat in Spanje een stuk minder is. In de VS blijkt de opbrengt op het open veld in Californië tot wel 60 keer lager te liggen per vierkante meter. In een veranderende wereld waar we bedachtzamer moeten omspringen met het beschikbare land, is dit een niet onbelangrijk punt.
Uiteraard winnen Belgische kastomaten ook op energiekosten tegenover buitenlandse tomaten, omdat ze niet meer zo ver vervoerd moeten worden per (gekoelde) vrachtwagen of per schip.
Geen druppel verloren
Watergebruik bespraken we hierboven al. In moderne kassen wordt zelfs het overschot aan meststoffenwater (drain genoemd) gerecupereerd en terug toegevoegd aan het nieuwe voedingswater. De meeste boeren vangen bovendien het regenwater dat op het dakoppervlak valt op in aangelegde bassins. Zo kunnen ze ook droogteperiodes overbruggen zonder het waterpeil extra te belasten.
Belgische kastomaat scoort zeker niet slecht
We kunnen besluiten dat het telen van tomaten in Belgische en Nederlandse kassen in eerste instantie meer energie kost dan bijvoorbeeld in Spanje en de VS, maar dat er op dat vlak heel wat duurzaamheidsinspanningen geleverd worden en er blijvend geïnoveerd wordt.
De nadelen m.b.t. vervuiling, land- en watergebruik en transport van buitenlandse tomaten wegen bovendien niet op tegenover hun lagere energiekost. Zeker niet als er met groene energie gewerkt wordt. Door de hogere productie per eenheid serre, ligt de som van de energie per kilogram tomaten hier overigens lager dan zuiders product dat nog moet getransporteerd worden en een aantal keren verhandeld moet worden voordat ze uiteindelijk op onze keukentafel belanden.
Houdbare tomatensaus
En dan bestaat er natuurlijk ook nog zoiets als het bewaren van het seizoen.
De tomaten in de houdbare tomatenbereidingen, zoals tomatensaus bijvoorbeeld, worden tijdens het groeiseizoen ingekocht en verwerkt, wanneer de tomaten het meeste smaak hebben en het minste kosten. Zo kan er voor lokale groente recht van het veld gekozen worden en besparen we op transport en kassen.
Omdat ze onmiddellijk na de oogst verwerkt worden, bevatten houdbare tomaten haast evenveel voedingsstoffen en vitamines als de verse tomaten. Soms zelfs meer, want verse groenten verliezen vitamines hoe langer ze blijven liggen of onderweg zijn…
Sidenote is wel dat je niet altijd kan achterhalen waar de tomaten in houdbare bereidingen vandaan komen. Toch belangrijk, want veel houdbare groente komt uit China of de VS, en zoals we intussen weten zijn dat niet bepaald duurzame keuzes.
Bovendien bevat pot of blik vaak extra zout en suiker. Wil je op safe spelen, zet je dan tijdens het seizoen met een schare vrienden of familie aan het inmaken en zorg zelf voor je potjes zomermagie in de wintermaanden. Of check de CECI EST PASSATA van Eatmosphere eens. Artisanaal geproduceerd van lokale biologische tomaten van Le Monde des Mille Couleurs, met enkel toevoeging van olijfolie, basilicum en een beetje zout. Waarbij elke betrokken partij eerlijk vergoed wordt. Zoals het hoort dus.
Ik baseerde me voor dit stuk op gesprekken met lokale boeren zoals Delfien van De Seizoenschuur en Wim Pijl van Tomatenkwekerij Pijl, en op de onderzoeken van Babette Porcelijn in haar boek De Verborgen Impact, waarin ze voor de tomatencase samenwerkte met Nico Van der Velden, onderzoeker van LEI, Wageningen, en Geert Bergsma van CE Delft.